1. Trong triều đại Đông Tấn,
nhà thơ
nổi tiếng Đào Uyên Minh là một
học giả uyên bác và
thanh cao. Một thanh niên hỏi ông: “Tôi rất khâm phục ngài vì ngài rất
hiểu biết. Ngài
có thể nói
cho tôi biết cách
tốt nhất để học không?”
Đào Uyên Minh nói: “Không có cách tốt nhất đâu. Nếu anh
chăm chỉ, anh sẽ
tiến bộ. Nếu anh
buông lơi, anh sẽ tụt hậu”.
Ông cầm tay người thanh niên và đưa anh đến một cánh đồng. Ông chỉ vào một mầm cây nhỏ và nói: “Hãy nhìn kỹ đi, anh có thể thấy rằng nó đang lớn lên không?”
Người thanh niên nhìn vào mầm cây hồi lâu và nói: “Tôi không thấy nó lớn gì cả”.
Đào Uyên Minh hỏi: “Thật không? Vậy thì sao một mầm cây nhỏ sau này có thể mọc cao đến vậy?”
Ông lại tiếp tục: “Thực ra, lúc nào nó cũng
phát triển. Tuy nhiên, chúng ta
không thể nhìn bằng mắt
được.
Học tập cũng theo một
quy luật như vậy.
Kiến thức của chúng ta thu lượm được dần dần. Đôi khi chúng ta thậm chí không
biết điều đó. Nhưng nếu anh liên tục làm vậy, anh sẽ tiến bộ”.
Đào Uyên Minh sau đó chỉ một
hòn đá mài dao ở cạnh dòng suối và hỏi người thanh niên: “Tại sao bên kia của hòn đá lại lõm xuống giống như chiếc yên vậy?”
Người thanh niên
trả lời: “Đó là bởi người ta dùng nó để mài dao mỗi ngày”.
Sau đó, ông lại hỏi: “Thế chính xác thì ngày nào nó có hình dạng như vậy?”
Người thanh niên lắc đầu. Đào Uyên Minh nói: “Đó là vì những
người nông dân dùng nó ngày này qua ngày khác. Học tập cũng vậy. Nếu anh không bền
bỉ, [để giữ
kiến thức của mình] anh sẽ tụt hậu”.
Người thanh niên cuối cùng cũng đã hiểu ý ông. Anh cảm tạ Đào Uyên Minh.
Ông Đào viết cho anh những dòng sau: “Học tập chuyên cần cũng giống như một mầm cây mùa xuân. Nó lớn lên mặc dù chúng ta không thấy sự phát triển của nó mỗi ngày.
Lười biếng cũng giống như [không dùng] hòn đá mài dao. Một người sẽ
thất bại nếu anh ta không
học hành chuyên cần”.
2. Cố Dã Vương trong triều đại Nam
Lương, là một nhà sử học nổi tiếng. Sự hiểu biết của ông trải rộng trên nhiều lĩnh vực. Nhiều người tìm đến ông để nhờ ông giải đáp các
câu hỏi.
Một lần,
con trai một người
bạn của ông, Hầu Tuyển có hỏi ông rằng: “Ngài đã
đọc rất nhiều kinh
sách. Tôi muốn hỏi ngài liệu có đường tắt trong việc học tập không”.
Suy nghĩ một lúc, Cố Dã Vương chỉ một cái cây xum xuê và nói: “Nếu anh muốn biết đường tắt, anh cần nhìn vào cái cây này”.
Hầu Tuyển nhìn vào cái cây từ ngọn đến gốc
ba lần nhưng chẳng thấy gì khác thường. Sau đó, anh ta hỏi: “Tôi quá
mù quáng không thấy được gì. Xin ngài chỉ giáo”.
Cố Dã Vương nói: “Với bộ rễ, cái cây có thể mọc cao và
khỏe mạnh. Với cái gốc to
khỏe, cái cây có thể lớn lên với tán lá dày. Chỉ với một
mục đích cao cả và
niềm tin vững chắc, người ta có thể có một
tương lai sáng lạn. Lấy cái cây này làm
ví dụ, một cái cây năm nào cũng mọc thêm một vòng gỗ. Người ta phải chuyên cần. Đi từng bước một. Đó chính là
chìa khóa”.
Từ đó, Hầu Tuyển tĩnh
tâm học hành. Anh tiến bộ nhanh chóng.
Bạn bè anh hỏi: “Anh quen với những quyển sách đó đến mức anh có thể đọc chúng ngược từ dưới lên. Sao anh vẫn đọc chúng vậy?”
Hầu Tuyển nói: “Không có đường tắt trong học tập. Người ta phải đi từng bước một. Tôi vẫn chưa thấu đáo rất nhiều
luân lý và hàm
nghĩa sâu xa trong những quyển sách đó. Vì thể mà tôi cần phải xem lại chúng để học được thêm điều gì đó mỗi lần”.
Cố Dã Vương
dạy con cháu rằng: “Một cái cây nhỏ ưa thích
mặt trời vì nó muốn trở thành một cái cây lớn khỏe mạnh. Đối với một người, mục đích của
cuộc đời anh ta là trở thành một
người tốt có ích cho đất nước và nhân dân của mình. Có mục đích là rất quan trọng. Khi học tập, quan trọng là phải
bền bỉ và không được
từ bỏ trong bất cứ hoàn cảnh nào”.
Cổ nhân từng tin rằng học hành là một
quá trình bồi đắp
đạo đức. Chìa khóa để học tập nằm trong sự
quyết tâm chăm chỉ và sức bền bỉ. Học tập chuyên cần là cách tốt nhất để học tập.