1.
Yêu ghét...là những phạm trù thuộc về
cảm xúc, loài người không ai không có. Thậm chí loài vật chim muông cũng có.
Con người thường đan xen hai phạm trù
cảm tính và
lý trí, không ai cảm tính hết hoặc lý
trí hết. Với người lý trí > cảm tính, họ thường
sống khoẻ
hơn người có cảm tính > lý trí. Theo
tâm lý
học,
trẻ con,
phụ nữ, người
châu Á, người nông thôn, người
nghèo,...thường có cảm tính nhiều hơn lý trí. Ở người cảm tính, mọi thứ ngoài "đạt lý" thì phải "thấu tình". Còn với người lý trí, "đúng luật,
minh bạch" là đủ.
2. Ở người cảm tính,
trái tim mạnh hơn khối óc, dẫn đến hành xử không theo logic mà theo cảm xúc. Dạng người này thường khó làm
quản lý hoặc nên
cơ nghiệp. Họ
không thể làm việc nhóm và cũng không thể
tính toán làm
ăn. Họ suy diễn chứ không
suy luận. Dù chưa có thông số dữ liệu (facts) nào, họ
kết luận luôn theo
chủ quan của họ. Người cảm tính luôn
khổ đau vì cảm xúc chi phối
suy nghĩ. Nếu yêu màu hồng, ghét màu xanh....dẫn tới thấy ai mặc đồ xanh là ghét, thấy ai mặc đồ hồng là yêu.
Bán hàng cho họ rất dễ, cứ lấy cảm tình xong là "chị thích em nên em bán gì chị cũng mua, còn thằng kia á, chị ghét nó nên có cho
miễn phí chị cũng không lấy". Khi
giận lên, họ thậm chí "tao sẵn sàng bán
nhà để chơi tới cùng, ăn thua đủ với mày". Các nhóm khủng bố
cực đoan thường
lợi dụng những người này để
đánh bom liều
chết sau khi tiêm vài mũi doping
tinh thần. Mỵ Châu khi chết vẫn tin Trọng Thuỷ và khi chạy giặc, nàng vẫn lén
cha bứt và rắc lông ngỗng cho chàng tìm. Nhiều
cô gái trí tuệ cỡ nào đi nữa, khi iu thì u u mê mê,
quên hết lối về,
chủ động dọn đến nhà
bạn trai ở chung để quỳ lạy hầu hạ, rồi đi phá thai như đi chợ. Rồi đeo bám
kiểm soát, luôn miệng doạ
tự tử nếu
chia tay, khiến các chàng luôn trong tình trạng "thấy
chán muốn bỏ quách, mà
sợ nó chết thì mang tội". Còn các nàng cảm tính thì cho phép các chàng dối gian
thoải mái, rồi về nịnh lại hai
ba câu thì tươi
cười như hoa. "Tôi xin người cứ
gian dối, nhưng xin người,
đừng lìa xa tôi".
Những người cảm tính, nếu họ
kết giao với người mưu mô, tâm không sáng thì dễ bị dụ dỗ. Cứ khen, nịnh, chiều chuộng,
nhiệt tình giúp đỡ mấy cái lặt vặt, dành
thời gian để gây
nợ tình cảm, nắm
được cái thóp "yêu ghét" này, làm cho
cái tôi của họ
sướng lên, rồi tha hồ
lợi dụng. Đáng
buồn là họ không nhận ra, thậm chí
cố gắng bảo vệ người họ thích, chỉ đến khi rành rành trước mắt,
mất hết
lợi ích cá nhân thì họ mới vỡ lẽ. Từ trạng thái yêu, người cảm tính ngay lập tức chuyển qua thành thù
hận. Một
cụm từ người cảm tính
hay dùng là "tao cạch mặt", tức tuyệt giao ngay. Tuyệt giao nhưng trong lòng không quên. Nếu để con với anh Sở Khanh đó, thì thằng con thường bị
mẹ đặt tên là "Nguyễn Hoài Hận", ý nói hận hoài ngàn năm.
Người đã cảm tính mà còn
tiêu cực thì lại khổ và
phức tạp muôn phần. Họ chỉ nhìn thấy "gai" trong bụi
hoa hồng, chỉ nhìn thấy "phần nước chưa đầy" trong ly nước. Họ nhìn thấy mặt
xấu nhiều hơn mặt
tốt nên luôn
phàn nàn,
chỉ trích. Mấy
bạn này hồi nhỏ làm văn, tới dòng văn học "
hiện thực phê phán" là điểm cao chót vót. Trong cái ô kẻ "lời phê của
giáo viên", giáo viên nhận xét "em phê dữ quá, hết chỗ....cho cô".
3. Ngược lại với người cảm tính là người duy lý, sống và hành xử theo logic, theo các sự kiện,
quy tắc, quy định.
Người lớn,
đàn ông, người
phương Tây, người đô thị,
người giàu, nhà
khoa học, nhà
kinh doanh....thường có lý trí > cảm xúc. Họ suy luận chứ không suy diễn. Tức khi
đánh giá một người, một sự vật, hiện tượng...họ thu thập dữ kiện rồi suy ra như
toán học vậy. Đặc điểm của
người vĩ đại,
doanh nhân lớn, nhà
giàu, nhà khoa học...là họ
khách quan đến vô cùng. Con ruột của họ xấu gái thì họ vẫn nói con tao xấu, ráng
kiếm tiền đi sửa thẩm mỹ đi.
Hùn hạp làm ăn, họ
quan tâm đến khía cạnh "
hiệu quả" hơn là mấy cái râu ria như tính tình hiền hậu, hạp rơ,
dễ thương,
vui vẻ,
đẹp trai đẹp gái...Trong
công việc, họ chỉ mổ xẻ "cái gì đúng, cái gì sai,
what's right, what's wrong" chứ không phải "ai đúng, ai sai, who's right, who's wrong" nên
tranh cãi có dữ dội xong rồi thôi, không để bụng. Họ không công kích
cá nhân dựa trên các yếu tố
ngoại hình, giới tính,
học vấn,
tôn giáo, vùng miền, chủng tộc,
xuất thân,
tiền bạc....Họ luôn tránh những cụm từ đặc sệt cảm tính, đậm chất trẻ thơ như món này ngon, món kia dở; dòng nhạc này
văn minh, dòng nhạc kia sến; gu này
sang trọng, gu kia quê mùa; A cao cấp B
bình dân...vì làm gì có thước đo các tiêu chí cảm tính này.
4.
Các bạn trẻ thân mến. Mình xuất thân từ văn hoá lúa nước làng xã, nên suy nghĩ và hành xử cảm tính là điều rất dễ hiểu. Nhưng cần phải
mở lòng ra
học tập trong thời đại toàn cầu. Không phải ghét
Khổng Tử mà câu nào của ổng cũng thấy
khó chịu. Cũng không vì yêu
Jack Ma hay
Bill Gates mà cái gì của ổng cũng hay. Không vì
ngưỡng mộ Mourinho mà thấy cái áo choàng lông cừu của ổng trên sân Stamford Bridge cũng đẹp, bèn mua một cái bận vô tha thướt chạy
xe máy giữa trời nắng nhiệt đới
Việt Nam. Không vì ghét tỉnh A, nước B, người khác mình mà kỳ thị, gọi họ là bọn này lũ kia, khựa này bọ kia, ả này gã kia. Nếu mình gọi họ như vậy thì tự khắc mình đã hạ
giá trị của mình xuống rất thấp, vì không
tự tin nên mới tìm cách hạ bệ cái/người mình không ưa xuống cho thoả cảm giác mình hơn. Điều này đi ngược lại với các giá trị mới của người
tiến bộ.
5.
Ở đâu cũng có xấu tốt. Lý trí là nhận ra mỗi cá nhân xấu tốt thông qua xâu chuỗi các
hành động của họ, chứ không liên quan gì đến vùng miền xứ sở hay học vấn,
địa vị, ngoại hình. Không phải vì ghét Pháp nên không thèm coi
phim Pháp, không thèm
học tiếng Pháp, không thèm xài đồ Pháp. Mình cảm tính vậy thì cá nhân mình
thiệt thòi thôi. Nước Pháp có biết mình là ai. Không vì thằng
Tèo thằng Tí nào đó tẩy chay mà nền văn minh Pháp bớt rực rỡ, tiếng Pháp lụi tàn hay đồ Pháp bỗng dưng bị
ế. Chỉ có mình
đóng cửa lòng mình. Mà bế quan toả cảng, càng đóng cửa càng
thất bại trong mọi thứ. Vì dòng đời nó vẫn trôi, vẫn tươi đẹp ngoài kia bất chấp lòng mình buồn hay
vui, yêu hay ghét. Thậm chí mình có chết thì trái đất vẫn quay, người ta vẫn sống.
Nhạc sĩ Trịnh cũng vài lần
thừa nhận cảm xúc tiêu cực, "khép cửa, sống ơ hờ, quỳ mãi bên
vết thương lòng". May mà ông nhận ra nên chỉ có đôi lần.
"Nhiều khi thấy trăm nghìn nấm mộ
Tôi nghĩ quanh đây hồ như
Đời ta hết mang điều mới lạ
Tôi đã sống rất ơ hờ.
Lòng tôi có đôi lần khép cửa
Rồi bên vết thương tôi quỳ.
Vì em đã mang lời khấn nhỏ
Bỏ tôi đứng bên đời kia"