Quân sư Lưu Bá Ôn thời Chu Nguyên Chương
nhà Minh đã từng tự
khuyến khích bản thân: “Trên thế gian làm sao có thể làm mọi việc theo ý mình
được, chỉ mong rằng trong
quá trình mình không thẹn với lòng là
tốt rồi!”.
“Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên”, bất kể chúng ta làm gì đi nữa, chỉ cần luôn làm hết sức mình, thì có thể bớt phải
hối hận.
Đời người quý ở chỗ biết
thỏa mãn, thấy đủ thường
vui. Ai cũng có rất nhiều điều để
theo đuổi, nhưng rốt cuộc trong đó có bao nhiêu điều thực sự cần thiết?
Nhân sinh, thích nhất là được hát vang những khi rảnh, được nghe chim hót những lúc
buồn. Khao khát nhất là, được đánh thức bởi tiếng chim ca, được nhấm nháp tách trà quen thuộc, đón người
bạn lâu năm đến chơi.
Trong “Hoài Nam tử” có viết: “Làm người chính trực, mọi điều
ác đều tự tan biến”. Làm người phải giữ
sự chính trực,
ngồi ngay, đi thẳng, làm đúng, đường đường chính chính đứng giữa thế gian.
Người xưa nói rằng: “Hậu
đức tải vật”,
nghĩa là đức dày mới có thể nâng đỡ được vạn vật. Đất không dày, thì
không thể nâng đỡ được núi non và sông biển; lòng người không
khoan dung thì không thể có được
tình nghĩa sâu đậm.
Nhân hậu, chính là lòng chứa sự
lương thiện tử tế, người phụ ta, nhưng ta không phụ người; nhân hậu, chính là
trái tim luôn hướng đến sự tốt đẹp, bớt nuôi gai nhọn, trồng thêm nhiều hoa thơm. Khi làm việc chúng ta cần sự thông minh, nhưng khi làm người chúng ta cần phải nhân hậu.
4. Hành thiện quý ở tấm lòng hiếu thảo, tích đức đẹp ở chỗ thầm lặng
Hành thiện mà cho người khác biết gọi là dương thiện, còn hành thiện mà không cho người khác biết được gọi là âm đức. Tư Mã Quang của triều đại Bắc Tống có nói: “Tích vàng để lại cho
con cháu, nhưng con cháu chưa chắc biết giữ gìn; lưu trữ
sách vở để lại cho con cháu, con cháu chưa chắc đã
đọc đến. Chi bằng tích lại âm đức trong
thế giới chưa rõ
tương lai này, để lo toan lâu dài cho con cháu”.
Âm đức giống như gieo hạt vậy, chỉ cần gieo hạt xuống đất thôi, thì không lo rằng mai kia không có
cơ hội thu hoạch.
Trong “Thái Căn Đàm” có nói: “Đường đi mà hẹp, thì
nhường một bước cho người cùng đi; hương vị thơm ngon, thì dành lại 3 phần để mọi người cùng nếm, đây chính là
phương pháp mang lại sự an lạc khi đứng trong trời đất”. Khi đi trên một
con đường hẹp, hãy biết chừa lối cho người khác, khi gặp những món ngon, phải biết chừa lại 3 phần cho người khác
ăn. Đây là cách
an toàn nhất để một người có thể đứng vững trên thế giới.
Khi
đối nhân xử thế phải biết cách
khiêm tốn, không được
ngạo mạn háo thắng khắp mọi nơi, không được bốc đồng hùng hỗ trong mọi chuyện, không được
tự cao về bản thân, không được vì đắc ý mà ngông cuồng.
Khi
giàu có rồi mà không biết sử dụng nó thật tốt, để rồi trở thành một kẻ chỉ biết giữ của, hay
tiêu xài hoang phí,
lãng phí vô độ. Vậy thì, sự giàu có đã trở thành một điều có hại, không chỉ làm hại bản thân tan nhà nát cửa, mà còn gây
nguy hiểm cho
xã hội.
Thực ra thì nếu dùng sự giàu có vào con đường đúng đắn, thì đó không phải là biến nó trở thành một
sức mạnh có thể sử dụng vào việc thiện, mang lại
lợi ích cho con người, mới đích thực phát huy được tác dụng của sự giàu có hay sao?
Người xưa nói rằng: “Trời muốn
người giàu, nhưng không phải để người tiêu xài
xa xỉ”, “Giàu có vẫn không quên nuôi dưỡng tấm
lòng nhân hậu”, đều là để răn dạy chúng ta
học cách sử dụng đồng
tiền thật tốt.
Một người
nghèo khó một chút cũng chẳng sao, nhưng chúng ta không thể nghèo mất ý chí!
Đừng trở thành một người có
tầm nhìn hạn hẹp, phải xông ra thế giới rộng lớn, dù không thể làm một
người vĩ đại đội trời đạp đất, thì ít ra cũng phải là một người hữu ích và
sống một cách
xứng đáng với bản thân mình.
7. Gia đình quý ở chỗ hòa thuận, tề gia tốt ở chỗ biết cần kiệm
Gia đình hòa thuận thì vạn sự đều hưng. Một gia đình mà cả ngày bực bội, cãi lộn không ngớt, thì oán khí đó sẽ đuổi đi
tài vận trong nhà. Gia đình có hòa thuận thì các thành viên trong gia đình mới được
khỏe mạnh, mới gặp nhiều
may mắn và
thịnh vượng.
Theo các điển tích lịch sử, thì hầu như các quốc gia
thành công là nhờ sự cần kiệm, diệt vong là
do sự hoang phí. Cho dù đó là gia tộc hay triều đại, thì thành công là do sự
siêng năng,
tiết kiệm, còn suy bại là vì sự xa xỉ vô độ.
Đạo đức là gốc rễ làm người; còn sự giàu có chỉ là vật ngoài thân. Do đó, cần kiệm chính là nền tảng để
quản lý gia đình.
8. Vợ chồng quý ở chỗ biết đồng tâm, cặp đôi đẹp ở chỗ bổ sung được cho nhau
“Chu Dịch” có ghi: “Hai người đồng tâm, còn quý hơn cả vàng”. Hai
vợ chồng tâm ý tương đồng,
hành động nhất
trí, thì sức mạnh giống như lưỡi dao sắc bén có thể cắt đứt kim loại.
Mọi khía cạnh của hai vợ chồng, đặc biệt là
tính cách, tốt nhất là có thể bù đắp được cho nhau, người mang tính khí nôn nóng thì sẽ dần được làm dịu đi bởi người mang tính chậm rãi; còn người mang tính chất chậm rãi thì cũng sẽ được người nôn nóng đốc thúc, có rất nhiều cặp vợ chồng hạnh
phúc thuộc kiểu bổ sung được cho nhau như thế này.
9. Cơ thể quý ở chỗ được khỏe mạnh, tập thể dục tốt ở chỗ biết kiên trì
Từ “Dưỡng sinh” xuất hiện lần đầu tiên trong “Trang Tử”. Cái gọi là “dưỡng”, chính là đề cập đến
dinh dưỡng, bồi dưỡng, bảo dưỡng, dưỡng dục,
tu dưỡng; còn cái gọi là “sinh” thì chính là
sinh mệnh. Dưỡng sinh chính là nuôi dưỡng
tinh thần và
thể chất rồi từ đó đạt được một sức
sống khỏe mạnh tràn trề.
10. Tự kỷ luật quý ở chỗ biết kiềm chế, mong cầu tốt ở chỗ thích hợp
Nhà nho Trình
Di thời nhà Tống nói rằng: “Một khi sự
ham muốn không khống chế được, thì tai
họa sẽ ào ạt đổ xuống”.
Tự kỷ luật chính là kiềm chế được ham muốn.
Kẻ thù lớn nhất trong đời người không phải là ai khác mà là chính bản thân chúng ta, vậy nên, phải biết học cách
chiến thắng bản thân, vượt qua bản thân thì mới đạt được
trí tuệ to lớn.
Triệt tiêu hoàn toàn những ham muốn là chuyện bất khả thi, nhưng kiềm chế ham muốn thì có thể đạt được sự yên
bình.
11. Tình cảm quý ở chỗ chân thành, tính cách đẹp ở chỗ biết cương biết nhu
Trang Tử nói rằng: “Người chân thành làm gì cũng tốt, người không chân thành thì không thể làm động lòng người”. Bất kể là tình thân, tình
yêu hay tình bạn, tất cả đều là
tài sản lớn nhất trong
cuộc đời mỗi chúng ta. Khi chúng ta dùng những lời lẽ
đơn giản và chân thành để thể hiện những tình cảm này và có được những tình cảm
chân thật, thì chúng ta chính là người hạnh phúc.
Tính tình không nên quá
cứng nhắc, quá cứng nhắc thì sẽ dễ gãy vỡ; cũng không nên quá mềm mỏng, mỏng quá thì dễ đổ xuống.
Khi chúng ta xử sự, nếu như cứ cố chấp cứng nhắc, mà không biết tùy cơ
ứng biến, thì chúng ta sẽ thường xuyên rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan, cho nên cần phải học theo đạo “trung dung”, nghĩa là “trong cứng có mềm, trong mềm có cứng, cứng mềm ngang nhau”.
12. Ăn nói quý ở chỗ khiêm tốn, cư xử đẹp ở chỗ điềm đạm
Người xưa nói rằng: “Nền tảng của
lương thiện chính là sự khiêm tốn, khởi nguồn của tà ác chính là sự ngạo mạn”. Lúa càng chín, thì đầu càng cúi thấp. Nói lời khiêm tốn chính là một loại
cảnh giới. “Người đại tài có
bản lĩnh không bao giờ
nổi nóng, người trung tài có bản lĩnh đôi lúc cũng nổi nóng, còn kẻ không có tài thì không có bản lĩnh và lúc nào cũng nổi nóng”.
Người xưa nói rằng: “Đứng như cây tùng, ngồi như cái chuông, bước đi như gió”. Cử chỉ điềm đạm tự nhiên chính là biểu hiện của một người có
tu dưỡng.
13. Sinh hoạt quý ở chỗ có nề nếp, quần áo đẹp ở chỗ được ngay ngắn
Người xưa nói rằng: “Sinh hoạt có nề nếp thì mới nuôi dưỡng tốt tinh thần”. Mọi
thói quen sinh hoạt hàng ngày được theo nề nếp thì sẽ rất có ích cho sức khỏe của con người.
Lúc trời vừa ló dạng thì dương khí được sinh ra từ âm khí, đến lúc giữa trưa, là lúc dương khí mạnh nhất, khi hoàng hôn thì dương khí suy giảm, thay vào đó là âm khí, vào lúc giữa đêm thì âm khí trở nên mạnh nhất.
Con người nên làm những việc vào ban ngày lúc dương thịnh âm suy, còn khi đêm đến, lúc âm thịnh dương suy thì nên đi
ngủ an giấc, đó cũng chính là câu mà người xưa hay nói “trời mọc thì làm, trời lặn thì nghỉ”, như vậy thì mới có thể duy trì được sự cân bằng hài hòa của âm dương.
Người xưa rất coi trọng
chuyện ăn mặc
gọn gàng, “mũ đội phải ngay ngắn, nơ phải được thắt lại, tất giày phải đi sát với nhau”. Ngày nay chúng ta ăn cũng cần mặc cần phải chỉnh tề
phù hợp, những trang phục lạ lùng hay dơ bẩn đều gây ảnh hưởng đến hình ảnh của một người.
14. Tiêu khiển quý ở chỗ thư thả nhẹ nhàng, vui chơi tốt ở chỗ có chừng mực vừa phải
Con người cần
giải trí tiêu khiển, nhưng hãy nên chú ý đến cách giải trí, nên giải trí bằng những hoạt động nhẹ nhàng thư thả, như là đánh cờ hay
âm nhạc, những thứ này rất có ích trong việc nuôi dưỡng một tính cách thanh lịch
nhã nhặn.
15. Dưỡng sinh quý ở chỗ tâm tĩnh, ăn uống tốt nhất là thanh đạm
Lão Tử có nói: “Gốc rễ để quay về của mọi thứ trên đời này chính là yên tĩnh, khi yên tĩnh được thì sẽ có tái sinh”. Nơi để quay về của mọi vật trên đời này chính là yên tĩnh, chỉ khi yên tĩnh mới có thể trở lại với cuộc sống. Tĩnh là đạo của trời đất. Chỉ khi con người hợp nhất với trời đất thì mới có thể
sống lâu hơn.
Trịnh Bản Kiều thời nhà Thanh có một câu đối sau: “
Rau cỏ, cải củ,
cơm gạo lức; Ấm gốm, nước trời, trà hoa cúc”. Câu đối này đã mô tả khái quát về cuộc sống hàng ngày của Trịnh Bản Kiều, thức ăn của ông chính là cải xanh rau nấm và cơm gạo, thức uống của ông thì là trà hoa cúc dùng nước tự nhiên, và sử dụng
ấm trà bằng gốm truyền thống của
Trung Quốc. Ông biết rằng ăn
ngũ cốc nguyên hạt, và thường xuyên
uống nước tự nhiên, chế độ ăn thanh đạm như vật rất tốt cho sức khỏe.
Theo đuổi
kiến thức đòi hỏi phải chuyên môn hóa, còn
học tập kỹ thuật thì cần coi trọng việc ứng dụng thực tế. Người xưa khi học kiến thức thì luôn tuân theo yêu cầu “Tiên bác hậu ước”, tức là trước tiên phải “đào rộng”, học thật nhiều sách rồi, thì sau đó sẽ “đào sâu”, để đạt được một chiều sâu nhất định về kiến thức.
Người xưa thích nói câu “Lấy kỹ năng để cầu đạo”, tức là tất cả các kỹ thuật đến cuối cùng đều là muốn đạt được cảnh giới của “Đạo”.